Mury w Muzeum Raju

Wypowiedź Piotra Kabaja i Tomasza Kopcia zamieszczona na wkładce do kasety wydanej przez Pomaton w 1991 r.

„Mury w Muzeum Raju” to wyjątkowe kasety w dziejach naszej firmy. Podsumowują one blisko roczną współpracę Pomatonu z Jackiem, Przemkiem i Zbyszkiem. Po wydaniu kaset magnetofonowych z archiwalnymi nagraniami „Murów”, „Raju” i „Muzeum” oraz śpiewników z tekstami piosenek i nutami, przyszedł czas na profesjonalną rejestrację najlepszych piosenek sprzed 10 lat, ale w koncertowym brzmieniu A.D. 1991. Efektem tego są niniejsze kasety live; mamy nadzieję, że oddają one atmosferę 25 pamiętnych listopadowych koncertów.

autor: Piotr Kłosek
źródło: Okładka kasety „Mury w Muzeum Raju”, Pomaton 1991

Nagrań dokonano podczas koncertów w Teatrze Dramatycznym w Białymstoku w dniu 03.11.1991. (z wyjątkiem piosenek 11 i 12, nagranych 16.11.1991 w sali WDK w Kielcach).
Remix – studio ZIC – ZAC w Warszawie w dn. 15 – 17.12.1991 r.
Reżyseria nagrania – Andrzej Martyniak
Montaż cyfrowy – Krzysztof Kasiński
Projekt graficzny – Witold Popiel
Zdjęcia – Piotr Kłosek

Wypowiedź Jacka, Przemka i Zbyszka zamieszczona na wkładce do kasety wydanej przez Pomaton w 1991 r.

Mury w Muzeum Raju to wybór najlepszych naszym zdaniem utworów z naszych trzech programów sprzed dziesięciu lat: „Murów, „Muzeum” i „Raju”. Z perspektywy czasu traktują one właściwie o tym samym: o uwikłaniu człowieka w historię, mitologię, religię i politykę, o jego poszukiwaniu tożsamości wobec tego uwikłania. Stąd tytuł: wszyscy tęsknimy za jakimś swoim osobistym utraconym rajem, budujemy z życia jego „muzeum”, w którym natrafiamy na te same ograniczenia i bariery, co w codziennej rzeczywistości. Upływ czasu pozostawia w tych piosenkach – tak nam się przynajmniej wydaje – najistotniejsze, najbardziej uniwersalne treści, uwolnione od doraźnych skojarzeń politycznych, choć – jak w wypadku „Arki Noego” – zdarza się nieraz powtórna aktualność tego czy innego utworu. Nie kieruje nami w żadnym razie nostalgia; to co robimy – robimy z poczuciem potrzeby mówienia o swoim widzeniu świata i sensu przekazania go Wam.

Daniel Wyszogrodzki (z książeczki dołączonej do boxu „Syn Marnotrawny”, Pomaton 2004)

Dla tych wielbicieli twórczości Jacka Kaczmarskiego, Przemysława Gintrowskiego i Zbigniewa Łapińskiego, którzy śledzą ich karierę od samego początku, enigmatyczny tytuł MURY W MUZEUM RAJU nie przedstawia trudności w rozszyfrowaniu. Ale – jako że prezentowany tutaj repertuar doczekał się już drugiego pokolenia fanów – nie od rzeczy będzie ów szyfr wyjaśnić. Na początku lat 80. trzej artyści wykonywali na swoich gorących, owianych natychmiastową legendą recitalach, kolejne programy: MURY, RAJ i MUZEUM. Kres ich współpracy położył w 1981 roku stan wojenny.
Musiało minąć 10 lat zanim znów zagrali razem. Różnie układały się ich losy w tym czasie – Łapiński był przede wszystkim muzykiem, Gintrowski – kompozytorem, zaś Jacek Kaczmarski pozostał bardem, więc w zgodzie z bardowską tradycją wędrował po świecie. Trzej przyjaciele spotkali się w 1991 roku w Polsce innej od tej, która próbowała założyć im kaganiec. I po raz pierwszy od dekady wystąpili na żywo.
Na repertuar trasy koncertowej z 1991 roku złożyły się najlepsze, zdaniem artystów, piosenki z ich trzech wspólnych programów sprzed lat. Biorąc pod uwagę tytuły tych programów, rozszyfrujemy MURY W MUZEUM RAJU bez trudu. Jak powiedzieli twórcy: „Z perspektywy czasu [wybrane utwory] traktują właściwie o tym samym: o uwikłaniu człowieka w historię, mitologię, religię i politykę, i o jego poszukiwaniu tożsamości wobec tego uwikłania. Stąd tytuł: wszyscy tęsknimy za jakimś osobistym utraconym rajem, budujemy za życia jego muzeum, w którym natrafiamy na te same ograniczenia i bariery, co w codziennej rzeczywistości.” Zapis koncertu utrwalonego na płycie MURY Z MUZEUM RAJU pochodzi z występu w Teatrze Dramatycznym w Białymstoku w listopadzie 1991 roku. Atmosfera była tak gorąca jak przed dekadą.
Nadal najciekawsze pozostaje to, co frapowało publiczność pamiętnych koncertów: jakie piosenki sprzed lat zaprezentują ich twórcy, które utwory oni sami uznali za najbardziej ponadczasowe, uniwersalne, znaczące? Oczywiście autorem większości tekstów jest Jacek Kaczmarski – zazwyczaj do własnej muzyki (Krajobraz po uczcie, Strącenie aniołów, Zesłanie studentów), ale także do kompozycji Łapińskiego (m.in. Hiob) albo Gintrowskiego (m.in. Kanapka z człowiekiem czy Rzeź niewiniątek).

Przemysław Gintrowski intonuje pierwszą strofę Modlitwy o wschodzie słońca – bodaj najbardziej znanej ze swych pieśni – i niczym za dotknięciem czarodziejskiej różdżki stajemy nagle… murem w muzeum raju. Magia tego koncertu pochłania nas całkowicie już od jego otwierających taktów: „Każdy Twój wyrok przyjmę twardy, przed mocą Twoją się ukorzę – ale chroń mnie Panie, od pogardy, od nienawiści strzeż mnie, Boże”. Szturm to motto otwierające program MUZEUM: „Muzeum wszystkich nie pomieści, więc idą przed pamiątek zbiór, a ci, co raz już całość przeszli, z powrotem zamykają sznur”. Krajobraz po uczcie jest jedną z najbardziej znanych wczesnych pieśni Kaczmarskiego (1977) i słusznie – wers o polskim królu, który dał na tortach napis „Wiwat Katarzyna!” niechaj będzie dla nas przestrogą i dzisiaj i zawsze. Dramatyczna pieśń Strącanie aniołów – do muzyki Łapińskiego – prezentuje połączone głosy artystów i dowodzi, jak bardzo zyskuje ich repertuar, kiedy wzbogaca go aranżacja wokalna. Bard z gitarą to „klasyka” i niepowtarzalne przeżycie, ale dwóch bardów z gitarami i z fortepianem, to już… szał uniesień!
I tak zbliżyliśmy się do malarstwa. Jacek Kaczmarski pisał piosenki inspirowane działami malarskimi już w latach 70. – m.in. Pejzaż z szubienicą wg Bruegela St. (wyprzedził więc z tym pomysłem Marka Grechutę i jego „Śpiewające obrazy”). Trzy kolejne piosenki tego recitalu powstały na kanwie obrazów i pochodzą z programu MUZEUM: Somosierra, Zesłanie studentów i Wigilia na Syberii. Po Michałowskim i – ulubionym – Malczewskim przychodzi jedna pora na malarzy współczesnych: Gintrowski wykonuje wstrząsającą Kanapkę z człowiekiem wg obrazu Linkego.
Spośród utworów Przemysława Gintrowskiego wybija się Śmiech i Pokolenie do wierszy Sieniawskiego. Ale opus magnum tego artysty – przynajmniej na tej płycie -to epickie Epitafium dla Sergiusza Jesienina („Wściekła się Wielka Niedźwiedzica i lecą z pyska płaty piany”). Utworem wyjątkowej wagi jest tutaj wspólne dzieło Gintrowskiego (muzyka) i Kaczmarskiego (słowa), Arka Noego, zainspirowana… wawelskimi arrasami – zwraca uwagę „powtórna aktualność” tego wiersza.